Reading Time: 3 Minutes (338 words)
अफ़साना लिख रही हूँ
चित्रपट कथानक आणि गाणी यांच्यातील परस्पर मेळ उलगडणारे अफसाने
एक जमाना होता जेव्हा हिंदी चित्रपटांत ‘गाणी’ हा एक अविभाज्य घटक असे. काही चित्रपटांतील काही गाणी तर कथानक पुढे नेण्याचा भार उचलत… कथानकाचा भागच जणू!
अशी गीतं रचताना, ती संगीतबद्ध करताना व ती चित्रित करताना त्यात कथेचं प्रतिबिंब पडेल असं पाहिलं जाई.
चित्रपटसंगीताच्या अभ्यासिका डॉ. मृदुला दाढे यांनी या पुस्तकात आपल्या भावविश्वात अढळपद मिळवलेल्या अशा १५ चित्रपटांची निवड केली आहे. त्या चित्रपटांच्या कथेला समर्थ जोड देणाऱ्या गीतांचं चित्रपटातलं स्थान, त्यांची सौंदर्यस्थळं, त्यांची सांगीतिक बलस्थानं डॉ. मृदुला यांनी पारखी नजरेने पुस्तकात उलगडून दाखवली आहेत. गीतकाराची तरलता, संगीतकाराची सर्जनशीलता अनेक ‘अफसाने’ या रसग्रहणात आढळत जातील. चित्रपट कथानक आणि गाणी यांच्यातील मेळ उलगडणारं…
अफ़साना लिख रही हूँ!
आपलं विश्व आणि त्यांची नवलकथा
विश्वाच्या उत्पत्तीच्या रंजक इतिहासापासून भविष्यात विश्व कसं असेल इथपर्यंत
“आपलं विश्व आणि त्याची नवलकथा’ या आगळ्यावेगळ्या सचित्र ग्रंथात सुकल्प कारंजेकर यांनी विश्वाच्या उत्पत्तीपासून त्याच्या भवितव्यापर्यंत विविधांगी विश्ववेध घेतलेला आहे. विश्वशास्त्रासारख्या अद्भुत विषयाचा हा सुबोध, पण अभ्यासपूर्ण परिचय आहे. त्याला विज्ञानाची बैठक आहे, पण त्यात कथनातील कोरडेपणा वा तंत्रशरणता नाही. केवळ विज्ञानाच्या नव्हे, तर साहित्य-तत्त्वज्ञानाच्या अंगानेसुद्धा हजारो वर्षांची विश्वकहाणी ते रंजक पद्धतीने मांडत जातात. या मांडणीत आंतरविद्याशाखीयतेचा प्रत्यय येतो. नाविन्यपूर्ण आणि दर्जेदार ग्रंथनिर्मितीवर भर देणाऱ्या ‘रोहन प्रकाशना’ने हाती ठेवलेली ही ‘सुकल्पित’ नवलकथा खचितच वाचक- विश्वाच्या पसंतीला उतरेल.
-राजा दीक्षित
सुप्रतिष्ठित प्राध्यापक (Emeritus Professor)
अध्यक्ष व प्रमुख संपादक, महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळ
विश्वाचा उगम कसा झाला असेल ?
विश्वाच्या या अफाट पसाऱ्यात आपलं स्थान काय ? हे प्रश्न हजारो वर्षांपासून माणसाच्या सोबत आहेत.
त्याची उत्तरंही वेगवेगळ्या संस्कृती सभ्यतांमध्ये उत्पत्तीकथांमार्फत द्यायचा प्रयत्न झाला, तर आधुनिक काळात माणसाने ही कोडी विज्ञानाच्या साहाय्याने सोडवली…. आणि अजूनही ही प्रक्रिया सुरूच आहे…..
थोडक्यात, विश्व समजून घेण्याचा माणसाचा प्रवास हजारो वर्षांपासूनचा आहे.
या प्रवासाचीच ही उद्बोधक गोष्ट….
कुमारांपासून मोठ्यांपर्यंत; सगळ्यांचं कुतूहल शमवणारं….
मायमराठीत, सोप्या पद्धतीने अनेक वैज्ञानिक संकल्पना समजावून सांगणारं…
रंजक आणि तितकीच सखोल माहिती देणारं…
आपल्याकडे असलंच पाहिजे असं ‘मस्ट रीड’ पुस्तक… आपलं विश्व
न्यूरोसर्जरीच्या पाउलखुणा
मेंदू आणि मणक्याचे आजार व उपचार
मेंदू आणि त्याला जोडून असलेला मणका हे आपल्या शरीरातील अत्यंत महत्त्वाचे; तितकेच नाजूक अवयव. पण त्यांच्या आजारांबद्दल, त्यावरील उपचारांबद्दल आपल्याला फार कमी माहिती असते. याबद्दल जनजागृती व्हावी या उद्देशाने प्रदीर्घ अनुभव असलेले न्यूरोसर्जन डॉ. जयदेव पंचवाघ यांनी हे पुस्तक लिहिलं आहे. ते या पुस्तकातून मेंदू व मणक्याशी संबंधित आजार, त्यांची लक्षणं, कारणं आणि त्यावरील योग्य उपचार यांची ओळख सहजसोप्या भाषेत करून देतात.
पुस्तकातले काही महत्त्वाचे विषय –
- ब्रेन ट्यूमर
- चेहऱ्याची असह्य वेदना (ट्रायजेमिनल न्यूराल्जिया)
- डोळा मारण्याचा आजार व त्यावरील उपचार वरदान ठरलेली एमव्हीडी शस्त्रक्रिया
- एमआरआयचं तंत्रज्ञान
- स्लिप डिस्क
- मेंदूचं कामशास्त्र
- साठीनंतरची मणक्याची शस्त्रक्रिया इत्यादी….
मेंदू आणि मणका यांची कार्य, त्यांचे आजार आणि त्यावरील शस्त्रक्रिया यांबद्दल तसेच त्या अनुषंगाने रंजक, उद्बोधक आणि उपयुक्त माहिती देणारं पुस्तक
न्यूरोसर्जरीच्या पाऊलखुणा….
रवीन्द्रनाथ टागोरांची पत्रे
रवीन्द्रनाथ यांच्यासारखं कविमन, चौकस निरीक्षणक्षमता, लेखनाची चित्रमय शैली, आता बांगला देशात असलेल्या प्रदेशात पद्मा नदीकाठी वसलेल्या निसर्गरम्य गावाची पार्श्वभूमी आणि पत्रलेखनासारखं प्रवाही माध्यम…..
वयाच्या पंचविशी-तिशीत म्हणजे १८८५ ते १८९५ या दरम्यान रवीन्द्रनाथांनी आपली पुतणी, सत्येन्द्रनाथ टागोरांची कन्या इंदिरादेवी हिच्याशी पत्र – संवाद साधला होता….
पुढील काळात रवीन्द्रनाथांनी लिहिलेल्या कथा-कवितांत या पत्र-संवादाचे अनेक कवडसे दिसून येतात. उदाहरण द्यायचं तर ‘तीन कन्या’ या सत्यजित राय दिग्दर्शित चित्रपटत्रयीची कथा….
बंगाली भाषेवर प्रभुत्व मिळवलेल्या विलास गिते यांनी थेट बंगाली भाषेतून मराठीत अनुवादित केलेली अभिजात साहित्यकृती….
रवीन्द्रनाथ टागोरांची पत्रे
गायनाचे रंगी
नीला भागवत या ग्वाल्हेर घराण्याच्या ख्याल गायिका म्हणून ख्यातकीर्त… परंतु चौकटीबाहेर पडून शास्त्रीय गायनात अभिव्यक्तीचे नवनवे प्रयोग करणाऱ्या कलाकार म्हणून असलेली त्यांची ओळख काकणभर जास्तच भरते.
ख्याल गायनात परंपरेने चालत आलेल्या बंदिशी बहुतांश वेळा ‘सौतन-साँस-नणंद’ या ‘पुरुषसत्ताक विचारांचं उदात्तीकरण’ म्हणून गणना होऊ शकणाऱ्या चौकटीत अडकलेल्या दिसतात. नीला भागवत यांनी मात्र निर्मळ मानवी सहभावनेच्या विचारांच्या बंदिशी रचण्याचे प्रयोग केले आहेत.
रोहनचे सर्जनशील लेखक...
'रोहन'ची पुस्तकं जाणून घ्या...
मुडक कुंपण
कथोकळी ' पहूर ( पेठ ) , ता . जामनेर , जि . जळगाव
समाजातील दांभिकतेवर भाष्य करणाऱ्या… हृदय पिळवटून टाकणाऱ्या घटना-प्रसंगांमधून गावजीवनाचं, त्यातल्या स्त्री-जीवनाचं अस्सल चित्रण करणारी कादंबरी…. मुड़क कुपण
हिट्स ऑफ नाईन्टी टू
ज्याचे कुणी नसते त्याचा हिंदी सिनेमा असतो. माझ्या आतमध्ये खोलवर घट्ट रुतून बसलेल्या ह्या जीवनावश्यक भावनेला अनेक वर्षांनी पुन्हा आठवणींचा मोहोर फुटला तो पंकज भोसलेच्या कथांमुळे. एका विशिष्ट विनोदबुद्धीने साकारलेल्या ह्या कथा नुसत्या परिसर कहाण्या नसून नव्वदीच्या दशकातील, महाराष्ट्रातील शहरी तरुणाची मनःस्थिती सांगणाऱ्या ऑडिओ कॅसेट्स आहेत. पंकजने कथा लिहिताना कॅसेटवरील ट्रॅक्सना नंबर द्यावेत तसे प्रकरणांना नंबर दिले आहेत. अभिजात जगणे, अभिजात ऐकणे, अभिजात पाहणे ह्या संस्कारांना चुना लावून, आधीच्या पिढीने पोसलेल्या फालतू आदर्शवादाला मधले बोट दाखवून, मोठ्या लाटेप्रमाणे आलेल्या हिंदी भाषेतील पॉप्युलर करमणुकीच्या संस्कृतीला नुसते आपलेसे करूनच नाही, तर त्यातील गाभ्यावर विश्वास ठेवून, आपले आयुष्य आखणाऱ्या स्थलांतरउत्सुक नव्वदीच्या मराठी तरुण पिढीचे हे कथारूपी विश्व आहे.
– सचिन कुंडलकर
हिराबाई बडोदेकर
गायनकलेतील तारषड्ज
- प्राणिशास्त्रात पदवी डिस्टिंक्शन, कायद्यातील पदव्युत्तर शिक्षण
- त्यानंतर एच.डी.एफ.सी. या वित्तसंस्थेत सतरा वर्ष नोकरी
- १९९९ मध्ये स्वयंनिवृत्ती घेऊन संगीताचे अध्ययन, अध्यापन आणि संशोधन, लिखाण D एम.ए. (संगीत) परीक्षेत सुवर्णपदक आणि मानहिराच्या मानकरी,
- सी. रामचंद्र, कल्याणजी, उषा उमरणी इत्यादी पारितोषिके
- केंद्र सरकारची 'संगीताचा मानसिक आरोग्यावर परिणाम' या विषयावरील संशोधनासाठी सीनियर रिसर्च फेलोशिप आणि नंतर त्यावर प्रबंध लिखाण
- पं. भास्कर चंदावरकर यांच्या मार्गदर्शनाखाली लिंगभावीय संदर्भातून विसाव्या आणि एकविसाव्या शतकातील गायिकांचे कार्य' या विषयावरील पीएच. डी. त्या प्रबंधावर आधारित 'गायिका आणि गायकी' हे पुस्तक (२०११) प्रकाशित (अमलताश पब्लिशर्स)
- २०१० साली 'महाराष्ट्रातील संगीत परंपरा' पुस्तक प्रकाशित ( डायमंड प्रकाशन)
- 'विज्ञानातील का व कसे' या पुस्तकाचे डॉ. प्र. न. जोशींबरोबर सहलेखन
- 'स्पर्शज्ञान' या ब्रेल पाक्षिकातून संगीतावर शंभरहून अधिक लेख 'महाराष्ट्राचे शिल्पकार' या चरित्रकोशातील संगीत खंडात पन्नासहून अधिक लेख
- सकाळ स्वरसमूहाचे त्रैमासिक 'स्वररंगमधून संगीतावर लेखमाला 'संगीत कलाविहार' या १४० वर्षांची परंपरा असलेल्या मासिकाच्या एका अंकाचं अतिथी संपादन
- 'समग्र मराठी भावसंगीत' प्रकल्प पूर्ण
- पद्मगंधा, लोकसत्ता आदी दिवाळी अंकांतून कथालेखन
- 'तवायफनामा' या सबा दिवानलिखित पुस्तकाचा अनुवाद मेहता प्रकाशनातर्फे प्रकाशनाच्या वाटेवर उत्क्रांती शास्त्रज्ञ चार्ल्स डार्विनच्या आत्मचरित्राचा अनुवाद - अप्रकाशित 'म्युझिकल जर्नी ऑफ कुमार गंधर्व' या राघव मेनन लिखित पुस्तकाचा अनुवाद अप्रकाशित -
- ६-७ विद्यार्थ्यांना २२ वर्ष संगीताचं एकास एक पद्धतीचं अध्यापन संगीत रसास्वादाच्या कार्यशाळा प्रयास, वनस्थळी, नीहार (आता मानव्य) सारख्या सामाजिक संस्थांमधून काम व लिखाण २०२३ सालचा डॉ. वसंतराव देशपांडे प्रतिष्ठानचा संगीतातील लिखाण व संशोधनातल्या प्रदीर्घ योगदानाबद्दल दिला जाणारा 'वसंतोत्सव' पुरस्कार कबीर भजनं व शास्त्रीय गायनाचं बैठकीत सादरीकरण कंठसंगीतातील गुरू : पं. गोविंदराव देसाई, विदुषी शशिकला शिरगोपीकर, पं. विजय सरदेशमुख
ही कथा आहे एका सावळ्याशा कृश मुलीची.. शंभर वर्षांपूर्वी, विसाव्या शतकाच्या आरंभी आपल्या गायनकलेच्या जोरावर पुरुषसत्ताक कलाविश्वात स्त्रियांसाठी एक सन्माननीय राजमार्ग निर्माण करणाऱ्या एका दीपकळीची… ‘गानहिरा’ हिराबाई बडोदेकर यांची.
सभ्य घरांतील स्त्रिया जेव्हा जाहीरपणे गात नव्हत्या त्या काळात तिकीट लावून आपला जाहीर जलसा करणारी ही पहिली धाडसी गायिका ! आपल्या गाण्याच्या हिमतीवर २० जणांच्या चमूला घेऊन पहिला ‘फॉरेनचा दौरा करणारी, भारताबाहेर पाऊल टाकणारी ही पहिलीच गायिका. ख्याल, ठुमरी, नाट्यसंगीत, भावगीत या सर्व क्षेत्रांत आपली मोहर उमटवून ‘सात्त्विक, सोज्वळ गायिकेचा’ आदर्श घालून देऊन ‘स्त्रियांचे घराणे’ निर्माण करणाऱ्या हिराबाई बडोदेकर.
डॉ. शुभदा कुलकर्णी यांनी हिराबाई बडोदेकर यांच्या आयुष्यावर हे ललित चरित्र लिहिताना केवळ एका कलाकार स्त्रीचे वैयक्तिक आयुष्य नव्हे, तर ब्रिटिश राजवटीपासून स्वातंत्र्योत्तर काळापर्यंतच्या हिंदुस्थानी संगीतजगताचा एक आलेख मांडला आहे. सत्य आणि कल्पित यांचा हा ‘ख्याल’ आहे… हिराबाईंच्या गाण्यासारखाच सुरेल !
– डॉ. चैतन्य कुंटे
गांधीवादाचा केमिकल लोचा आणि इतर कथा
लक्ष्मीकांत देशमुख यांच्या या संग्रहातील कथांना तसा कुठलेही स्थानवैशिष्ट्य असलेला एक विशिष्ट असा परिसर नाही. त्या एकूणच भारतीय आणि जागतिकही पटलावरही घडतात. विशेषतः सांस्कृतिक बहुविधता हा आशय असणाऱ्या अनेक कथा या संग्रहात आहेत. ही बहुविधता हेच भारतीय समाजाचे वैशिष्ट्य आहे. जाती-धर्माच्या सीमारेषा ओलांडून सर्वांच्या मनाला भिडणारे संगीत, परस्परांमधला सद्भाव, सामाजिक सलोखा राखणारे समाजमन, परधर्मीयांच्या श्रद्धांचा आदर करणारी सामान्य माणसे असा या संग्रहातील कथांचा ऐवज आहे.
भारतीय समाजातला मुस्लिम हा समाजघटक) आपल्या कथात्म साहित्यात अभावानेच आढळतो. ती उणीव यातील कथांनी भरून काढली आहे. या कथांमध्ये चित्रित झालेल्या समाजजीवनात भिन्न धर्मीयांचे अस्तित्वही ठळकपणे जाणवते. म्हणून या कथा व्यापक अर्थाने समाजजीवन कवेत घेताना दिसतात. कथात्म साहित्यातूनही लेखकाचा विचार डोकावतो.
एका प्रागतिक अशा समाजाचे रेखांकन करणाऱ्या या कथा आहेत. विशेषतः सहिष्णुतेचा संकोच होत असलेल्या, एकारलेल्या काळात या कथांचे महत्त्व नक्कीच अधोरेखित होणारे आहे.
– आसाराम लोमटे
MY BARC DAYS
My BARC Days is a memoir of Dr. Suresh Haware’s inspirational journey from a remote village in India to becoming a nuclear scientist in India’s premier research organization Bhabha Atomic Research Centre (BARC). The book brings forth the author’s perspective of looking at difficulties as challenges and opportunities, and his intense passion for knowledge and research. His experiences span political events that affected the common man in India, days spent in educational institutions, work in BARC and also a Himalayan pilgrimage. Through detailed descriptions, the book gives a thorough understanding of life and work at BARC including a few milestones in the nation’s nuclear journey.
प्रेरणादायी व्यक्ती कथा संच
अमर चित्र कथा
रोहन प्रकाशन घेऊन येत आहे अमर चित्र कथा आता मराठीत
१. वीर सावरकर
२.महात्मा गांधी
३. रवींद्रनाथ टागोर
४. सुभाषचंद्र बोस
वैज्ञानिक व उद्योजक गाथा संच २
अमर चित्र कथा
रोहन प्रकाशन घेऊन येत आहे अमर चित्र कथा आता मराठीत
१. अल्बर्ट आईन्स्टाईन
२. विक्रम साराभाई
३. ए. पी. जे अब्दुल कलाम
४. जे. आर. डी टाटा
पौराणिक व जातक कथा संच १
अमर चित्र कथा
रोहन प्रकाशन घेऊन येत आहे अमर चित्र कथा आता मराठीत
१. गणपती
२. हुशार बिरबल
३. सोनेरी मुंगूस
४. हत्तींच्या गोष्टी