योगसाधना : एक सर्वस्पर्शी साधना

भारतीय संस्कृतीत योगविद्येस महत्त्वाचे स्थान आहे. भारतीय तत्त्वज्ञान विशद करणाऱ्या सहा दर्शनांपैकी योग हे एक दर्शन आहे. योगशास्त्र हे अतिप्राचीन भारतीय शास्त्र असून, ते प्रत्यक्ष ब्रह्मदेवाकडून मानवजातीस मिळालेले वरदान आहे अशी श्रद्धा आहे. ‘महामुनी पतंजलीं’नी खिस्तपूर्व सुमारे दोनशे वर्षांपूर्वी योगसाधनेची मांडणी सूत्ररूपाने केली. त्याअगोदर योगविषयक माहिती अनेक वेदग्रंथांतून इतस्तत: विखुरलेली आढळते. पुढे मात्र याचा विस्तार वेगवेगळ्या योग-उपनिषदांतून, संहितेतून, तसेच ‘हठयोग-प्रदीपिका’, ‘घेरंडसंहिता’, ‘शिवसंहिता’ इत्यादी ग्रंथांतून झालेला दिसतो. तसेच योग विषयाचे स्वरूपही काळानुरूप बदललेले, परंतु तत्त्वत: बुद्धिनिष्ठ राहिलेले आढळते. मनुष्यामध्ये शारीरिक, मानसिक, नैतिक आणि आध्यात्मिक बदल घडवून त्याद्वारे केवळ त्याचीच नव्हे, तर समाजाची सांस्कृतिक पातळी उंचावण्याची क्षमता या शास्त्रात आहे.

मानवजातीस वरदान ठरणारे हे शास्त्र काळाच्या ओघात अस्तंगत झाल्याचा भास झाला तरी गेल्या अर्धशतकात सर्वसामान्यांत या शास्त्राविषयी कुतूहल व योगसाधनेबद्दल जिज्ञासा निर्माण झाल्याचे आढळते. योग तत्त्वज्ञानाचा प्रसार व योगाभ्यासाचे शिक्षण देण्याचे कार्य अनेक संस्थांनी व अनेक व्यक्तींनी अंगीकारल्याने ‘योगदीप’ पुन्हा एकदा प्रज्वलित झाल्याचे दिसते. मन, बुद्धी, अहंकार व चित्त यांचे लेणे ल्यालेल्या मानवाचे वैशिष्ट्य असे की, तो पंचज्ञानेंद्रियांच्या साहाय्याने बाह्य सृष्टीचे व घटनांचे अवलोकन करतो, त्यांचा उपयोग करून घेतो व ती आत्मसात करतो. त्यामुळे त्याच्यात विविध प्रकारच्या चांगल्या-वाईट वृत्ती निर्माण होतात. या वृत्तींच्या प्रभावाखाली माणूस अनेकदा आपल्या सत्-असत् जाणण्याच्या क्षमतेचा वापर न करता कृती करतो आणि त्यातूनच सुख-दु:खाची निर्मिती होते. अपप्रवृत्ती प्रभावी असल्याने बहुतेक वेळा ‘सुख थोडे, दु:ख फार’ अशीच स्थिती होते. भरीस भर म्हणून प्रत्येकाची शारीरिक व मानसिक अवस्था, कौटुंबिक व आर्थिक परिस्थिती, सामाजिक बदल अशा अनेक बाबी सुख-दु:खांचे प्रमाण अधिकाधिक वाढवत असतात.

औद्योगिक क्रांतीपूर्वीचा भारतीय समाज हा मुख्यत: शेतीप्रधान होता. वंशपरंपरागत उद्योग-व्यवसाय, एकत्र कुटुंबपद्धती, स्वयंपूर्ण खेडी व धर्माचा प्रभाव यांमुळे व्यापार-उदिमाचे प्रमाण कमी व पैशाचा वापर मर्यादित स्वरूपात होता. त्या वेळच्या व्यक्तिगत अडचणी, दु:खे व सामाजिक प्रश्न यांचे स्वरूप व प्रमाण भिन्न प्रकारचे होते. तुलनेने तीव्रता कमी होती. गेल्या शतकात झालेल्या औद्योगिक क्रांतीमुळे पूर्वीपेक्षा पैशाला महत्त्व आले. श्रेष्ठतेचे निकष बदलले. मूल्ये बदलली. अन्य संस्कृतींचा प्रभाव वाढत गेला. या साऱ्यातून माणसापुढील प्रश्न, अडचणी व दु:खे कमी न होता उलट वाढत गेली. अगदी अलीकडच्या काळातील आर्थिक उदारीकरण व भांडवलप्रधान अर्थव्यवस्था, तसेच स्पर्धा व वेग यांमुळे मानवापुढील अनेक प्रश्नांनी उग्र स्वरूप धारण केले. रोजगार व बेकारी यांचे प्रश्न अधिकच वाढले. महाकाय शहरात अन्न, वस्त्र व निवारा या मूलभूत गरजा प्राप्त करणे दुरापास्त झाले. दुसरीकडे किमान गरजांची कक्षा अधिकाधिक रुंदावतच चालली. गरजदेखील अधाशी होत चालली. अतृप्तीला सीमारेषा राहिली नाही.

स्त्रियांचे भावनिक प्रश्न अधिकच जटिल झाले. गृहिणीस गृहकृत्य व अर्थार्जन अशा दुहेरी जबाबदाऱ्या सांभाळाव्या लागल्या. त्यातूनच नवे कौटुंबिक प्रश्न निर्माण झाले. स्त्रियांपुढील प्रश्नांनी वेगळे स्वरूप धारण केले. वृद्धांचे प्रश्न नव्याने पुढे येत आहेत. स्पर्धात्मक परीक्षेमुळे विद्यार्थी वर्ग वैतागत आहे. आधुनिक सुविधांनी जीवन सुकर केले, परंतु ‘जिणं’ दुष्कर केलं. घाई, गडबड, गोंधळ, वेग, ताणतणाव यांच्या धावपळीत काळजी, निराशा व उद्वेग यांनी वेढलेल्या माणसाला ह्रदरोग, मधुमेह, रक्तदाब यांनी त्रस्त केलं. कामाचा ठिकाणी सतत उभं राहून अथवा एका जागी खुर्चीत बसल्यामुळे शरीराच्या मोकळ्या हालचालींना बाधा येऊन मणक्यांचे आजार, संधिवात, कंपवात, अंगदुखी वाढली; तर बौद्धिक कामात सतत गुंतलेल्यांना डोकेदुखी, मानसिक विकार आदींची ‘देणगी’ मिळाली.

वेगवान जीवनशैलीमुळे ‘आज इथे तर उद्या तिथे’ अशा धावपळीत ‘शांतिरेव शांति:’ याचा अनुभव तरी केव्हा घेणार? तरीदेखील बुद्धिप्रधान मानव कधीच खचत नाही. तो संशोधनप्रिय आहे. नैराश्याच्या समुद्रातून तो आशेचे मोती वेचतो. त्याची आंतरिक ओढ अंधारातून प्रकाशाकडे जाण्याची आहे. आपल्यापेक्षाही श्रेष्ठ असं परमतत्त्व या जगात आहे. या उच्च भावनेतून त्याने विविध तत्त्वविचार मांडले, शास्त्रविचार मांडले आणि जीवनातील अडचणी व दु:ख यांवर मात करण्यासाठी आणखी वेगळ्या पद्धतीची जीवनशैली आहे काय, याचा विचार करताना त्याला झाला ‘योगसाक्षात्कार!’

भारतीय योगदर्शन हे जीवनाच्या सर्व अंगांना स्पर्श करणारे एकमेव स्वयंपूर्ण असे शास्त्र आहे. ते ज्ञानेंद्रिये व कर्मेंद्रिये यांना योग्य वळण लावून, त्यांचा निग्रह करून, मानसिक संतुलन बिघडवणाऱ्या बाह्य विषयांपासून परावृत्त करून, अंतत: आत्मसाक्षात्कार कैवल्यप्राप्ती या अंतिम ध्येयाकडे पोचवणारे आहे. सर्वसामान्य लोकांना, तुम्हांआम्हांला आरोग्य, मन:शांती, व्यक्तिविकास, गुणविकास किंवा नैतिक, शारीरिक, मानसिक अशा सर्वांगीण उन्नतीसाठी व बौद्धिक विकासासाठी व जीवनातील दैनंदिन प्रश्नांना धैर्याने सामोरे जाण्यासाठी मनोबल देणारे आहे. तेव्हा सर्वसामान्यांची छोटी-मोठी ध्येये डोळ्यांसमोर ठेवून ‘योग’ अंगीकारल्यास तो कसा सर्वस्पर्शी आहे हे लक्षात येईल. पुढील लेखात योगाचा परिचय करून घेऊ.

  • आरोग्य योग : आसन-प्राणायाम, धारणा-ध्यान
  • लेखक : बी.के.एस. अय्यंगार

पूर्वप्रकाशित : रोहन साहित्य मैफल जून 2021


गुरुजींची पुस्तकं…

योगदीपिका

जगभरातील ४० भाषांमध्ये अनुवादित झालेलं योगाचार्य अय्यंगार यांचं आंतरराष्ट्रीय कीर्तीचं पुस्तक LIGHT ON YOGA चा मराठी अनुवाद


[taxonomy_list name=”product_author” include=”429″]
अनुवाद : [taxonomy_list name=”product_author” include=”578″]


योगसाधकांसाठी हे पुस्तक म्हणजे योगविद्येची जणू गीताच !
१९३६पासून बी.के.एस. अय्यंगार यांनी जनसामान्यांना योगविद्येचे धडे दिले. जगभर प्रवास करून त्यांनी प्रात्यक्षिकांद्वारे योगविद्येचा विविध देशात प्रसार केला. या पुस्तकात त्यांनी ‘योग’ म्हणजे काय, त्या मागचं तत्त्वज्ञान कोणतं व त्याची व्याप्ती किती याविषयी समर्पक चर्चा केली आहे.
पुस्तकात आसनांविषयी सखोल विवेचन करून त्या त्या आसनांची छायाचित्रं दिली आहेत. एवूâण २०० आसनं आणि बंध व १४ श्वसनाचे प्रकार (प्राणायाम) विस्तृतपणे दिले आहेत. पुस्तकात त्या त्या जागी दिलेल्या ६०० छायाचित्रांच्या आधारे तुम्ही कोणतंही आसन शिक्षकाच्या मदतीशिवाय बिनधोक करू शकता.
याशिवाय योग, नाडी, चक्र आणि कुंडलिनी या योगशास्त्रातील महत्त्वाच्या संज्ञांच्या व्याख्या देऊन त्यावर थोडक्यात भाष्यही केलं आहे. परिशिष्टामध्ये विशिष्ट आजारांवर प्रभावी ठरणार्‍या आसनांची यादीच दिली आहे. तसेच योगविद्या आत्मसात करण्यामध्ये विशेष रुची असणार्‍या विद्यार्थ्यांसाठी ३०० आठवड्यांचा एक प्रदीर्घ कोर्सच आखून दिला आहे. या कोर्सची विभागणी तीन भागांमध्ये केली आहे.
प्रारंभी सोप्या आसनांपासून सुरुवात करत थोडी अवघड आसनं आणि नंतर कठीण आसनं टप्प्याटप्प्याने कशी करावीत याचं उत्कृष्ट मार्गदर्शन करणारं हे पुस्तक… योगदीपिका !


<


500.00 Add to cart

Arogya Yoga

Yoga for Health and Well-being


[taxonomy_list name=”product_author” include=”1655″]


Yoga is a complete science with universal value system and a comprehensive philosophy that promotes the health and harmony of an individual in relation to society at large.

The practice of yoga imparts health, well-being, strength of character and peace of mind even to a lay practitioner. Integrity, courage, fearlessness, focus, sincerity, a pleasing personality and self-awareness are qualities bestowed upon the practitioners. It shows the path of self-realization for the more advanced Sādhaka.

The book is as relevant for the common man as for the highly evolved seer. It gives a very detailed methodology for over 45+ āsana s with its variations and various modifications to experience the desired effects; sequences and practical hints for all kinds and levels of practitioners. It includes the use of wall, strap, table, stool, bolsters, blankets found in all households to give the desired effects in the āsana s. There are 7 Chapters dedicated to Śavāsana, Prānāyāma concluding with Dhyāna.

BKS Iyengar is considered one of the foremost Yoga teachers in the world. He is the author of over 30 books on yoga and ‘Ārogya Yoga’ will surely lead the reader to a healthy life.


495.00 Add to cart

आरोग्य-योग

आसन-प्राणायाम, धारणा-ध्यान


[taxonomy_list name=”product_author” include=”429″]


अवघ्या मानवजातीला वरदान ठरणारी भारताची योगासन-साधना मध्ययुगीन काळात अस्तंगत झाल्यासारखी होती. परंतु आज अष्टांग-योग साधनेला पुन्हा महत्त्व प्राप्त झालं आहे. एवढेच नव्हे तर आज ही योगविद्या युरोप-अमेरिकेसारख्या पुढारलेल्या आणि सुधारलेल्या देशांत जाऊन रुजली आहे. या पुस्तकात योगासनांचे शुध्द स्वरूप, त्यांचे शुध्दाचरण, त्यातील बारकावे, शरीरातील उणिवा व रोगव्याधी यानुसार करावयाची त्यांची निवड यासंबंधीचे विस्तृत मार्गदर्शन योगसाधनेचे जगप्रसिध्द महान उपासक योगाचार्य बी. के. एस. अय्यंगार यांनी सर्वांना उमजेल अशा पध्दतीने केलं आहे, आसन, प्राणायाम, धारणा-ध्यान अशा सर्वांगांनी विवेचन करणारं परिपूर्ण पुस्तक.



325.00 Add to cart

पातंजल योगसूत्र

महर्षी पतंजली रचित योगसूत्रांची प्रारंभिक ओळख


[taxonomy_list name=”product_author” include=”429″]
अनुवाद : [taxonomy_list name=”product_author” include=”780″]


पातंजल योगसूत्रे’ हा महर्षी पतंजलींनी सिध्द केलेला भारतीय योगपरंपरेतील महत्त्वाचा ग्रंथ होय. चार पादात विभागलेल्या या ग्रंथात अष्टांग योगसाधनेची सूत्रात्मक पध्दतीने समग्र मांडणी केलेली आहे.
वायु पुराणात सूत्राची व्याख्या दिलेली आहे. ती व्याख्या अशी- ‘स्वल्पाक्षरं असंदिग्धं सारवत् विश्वतोमुखम्..’ अर्थात् कमीतकमी अक्षरे, मांडणीतील असंदिग्धता, विषयाच्या साराने संपृक्त असलेली रचना आणि अर्थाच्या प्रकटनासोबत अभ्यासकाला विषयविश्वाकडे अभिमुख करणे ही सूत्राची वैशिष्टये होत. व्याख्येत वर्णन केलेल्या सर्व गुणांनी ‘पातंजल योगसूत्रे’ मंडित आहेत.
कोणत्याही टप्प्यावरच्या योगसाधकासाठी पातंजल योगसूत्रांचा अभ्यास आवश्यक असतो. साधनेतील प्रत्येक टप्प्यावर ही सूत्रे साधकासाठी नवा अर्थ घेऊन सामोरी येतात आणि साधकाची साधना अधिकाधिक सघन करत जातात हा या सूत्रांचा महत्त्वाचा विशेष आहे.
गेली ऎंशी वर्षे योगाचार्य बी.के.एस. अय्यंगार अप्रतिहतपणे योगसाधनेत गढलेले आहेत. त्यांच्या या दीर्घ साधनेतून त्यांना प्रतीत झालेला योगसूत्रांचा अन्वय या ग्रंथात त्यांनी अचूकपणे आणि सोप्या भाषेत योगसाधकांसाठी तसेच योगप्रेमींसाठी मांडलेला आहे.


275.00 Add to cart

योग एक कल्पतरू

[taxonomy_list name=”product_author” include=”429″]


योगसाधना व योगासने यांच्या नित्याचरणाने शरीर निकोप होत जाते, तसेच मनही शुध्दतेच्या मार्गाला लागते. धारणा-ध्यान त्याला सदाचाराकडे झुकवते. आसन व प्राणायाम यांच्या नित्यपरिपाठाने मनुष्याच्या चित्तवृत्तीत बदल होतो. तो अंतर्मुख होऊन त्याचे विवेक विचार जागृत होतात. हे सर्व कसे घडू शकते, याचाच विचार योगमहर्षी श्री.बी.के.एस.अय्यंगार यांनी या पुस्तकात विविध अंगांनी केला आहे. याच एका साधनेत आपले अवघे आयुष्य व्यतीत करून श्री. अय्यंगार यांनी सिध्द केलेले हे पुस्तक म्हणजे जणू ‘योग-नवनीत’च होय. योगसाधनेसाठी प्रेरणा देणारे आणि योगासनांचे महत्त्व पटवून ती आत्मसात करण्याचा सहज सुलभ मार्ग दिग्दर्शित करणारे एकमेव परिपूर्ण पुस्तक.


250.00 Add to cart

योग सर्वांसाठी

शरीर-व्याधी व ताणतणावांवर उपचार


[taxonomy_list name=”product_author” include=”429″]


योगाचार्य बी.के.एस.अय्यंगार यांनी योगसाधना व योगासने यांचा जास्तीत जास्त प्रसार करण्याचं जणू व्रतच अंगिकारलं आहे. ‘योग सर्वांसाठी’ हे पुस्तक याचाच एक भाग आहे. शरीराच्या विशिष्ट तक्रारींसाठी उपयुक्त पडणारी योगासने विभागवार देऊन या पुस्तकाची रचना वापरायला सोपी अशी वेगळया पध्दतीने करण्यात आली आहे. मानसिक आरोग्य व योगसाधनेच्या इतर बाबींचाही या पुस्तकात विचार करण्यात आला आहे. पुस्तकाचं आणखी एक वैशिष्टय म्हणजे सर्वांनाच योगासनं करणं शक्य व्हावं यासाठी उपकरणांची वा इतर वस्तूंची मदत कशी घ्यावी, यावर पुस्तकात दिलेला भर! या पुस्तकाचा लाभ व्याधिग्रस्त किंवा धडधाकट – स्त्री, पुरुष, मुले सर्वांनाच होणार आहे, म्हणूनच हे आहे, योग सर्वांसाठी!


325.00 Add to cart

योगासने मुलांसाठी


[taxonomy_list name=”product_author” include=”549″]


योगासनांमुळे शरीर निकोप राहते, तसेच मानसिक संतुलन आणि मनाची एकाग्रता राखण्यासही त्यांची मदत होते. योगासनांना लहानपणापासूनच सुरुवात करणे म्हणजे ओल्या मातीला योग्य वेळी योग्य आकार देणे म्हणूनच या पुस्तकात मुलांचा विचार करून योगासनांच्या काही कृती छायाचित्रांसह दिल्या आहेत. सुस्पष्ट छायाचित्रांमुळे योगासने त्यातील बारकाव्यांसह करण्यास मदत होईल. तसेच योगासनांचे महत्त्व, हठयोग म्हणजे काय, ध्यानसाधना कशी करावी यासंबंधी प्राथमिक माहितीही यात आहे. या पुस्तकामुळे नियमित योगासने करणे हा मुलांना कटकटीचा पिरियड न ठरता खेळाचा तास ठरू शकतो!



100.00 Add to cart

स्त्रियांसाठी योग…एक वरदान

स्त्रियांना जीवनातील प्रत्येक टप्प्यात साथ देणारा असा योगमार्ग …त्यासाठी सर्वांगीण मार्गदर्शन


[taxonomy_list name=”product_author” include=”362″]


या पुस्तकात विशेषत: स्त्रियांना उपयुक्त ठरतील असे योगाविषयीचे व आसनांविषयीचे बारकावे सादर केले आहेत. यात आसने, प्राणायाम, बंध, मुद्रा आणि ध्यानविषयक माहिती तंत्रासहित दिली आहे. याचा फायदा शारीरिक तंदुरुस्ती ठेवण्यास होईल त्याचप्रमाणे विविध व्याधींवर उपचार म्हणूनही होईल. योगसाधनेची दिलेली क्रमवार पध्दती हे या पुस्तकाचं वैशिष्टय होय. तसेच योग या विषयाची मांडणी, योगाच्या प्रायोगिक अंगाची विषयवार मांडणी, तो प्रत्यक्ष कृतीत उतरवण्यासाठी ठरविलेला मार्ग या बाबतीत लेखिकेने पुस्तकात सखोल व सचित्र मार्गदर्शन केलं आहे.
पुस्तकाची ठळक वैशिष्टये
0 दृढशास्त्रीय बैठक
0 अभ्यासाची क्रमवार मांडणी
0 मूलभूत दृष्टी देऊन योगतत्त्वाचा
सर्वांगीण परामर्श
0 सहजपणे आत्मसात करता येण्याजोगी आसने, प्राणायाम, ध्यान यांचे तंत्र
0 क्षमतेनुसार दिलेले विविध पर्याय
योगविद्या गुरूशिवाय साध्य होत नाही, पण या पुस्तकाचा आपण जर मनापासून अभ्यास केला तर जवळजवळ प्रत्यक्ष गुरूकडून मिळेल इतकं समग्र आणि सखोल ज्ञान यातून मिळतं. यातील माहिती परिपूर्ण व अचूक आहे.



475.00 Add to cart

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *